องค์ประกอบดนตรี - สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษา

องค์ประกอบดนตรี

โดย ครูเกริกกุล เลาหะพานิช

ดนตรี คือ เสียง หรือกลุ่มเสียงที่มีระบบ ระเบียบ และได้ถูกบริหารจัดการไว้แล้วตามความต้องการของผู้ประพันธ์

องค์ประกอบ หมายถึง ส่วนประกอบที่นำมารวมกันเพื่อให้เกิดสิ่งหนึ่งสิ่งใดขึ้นอย่างสมบูรณ์

องค์ประกอบดนตรีจึงหมายถึง ส่วนประกอบที่นำมารวมกันเพื่อให้เกิดเป็นเสียงดนตรี

เสียงดนตรี มีองค์ประกอบที่สำคัญ คือ

1. ทำนอง (Melody)
2. จังหวะ (Rhythm)
3. เสียงประสาน (Harmony)
4. สีเสียง (Tone Colour)
5. คำร้อง (Lyric)

ดังมีรายละเอียด ดังนี้

1. ทำนอง (Melody) หมายถึง ทำนองเพลง ซึ่งมีลีลา รูปร่างของทำนองแตกต่างกันออกไป การฟังเพลงนั้นโดยธรรมชาติ เรามักจะเริ่มด้วยการฟังทำนองเพลงก่อนเป็นหลัก โดยเฉพาะถ้าเป็นเพลงบรรเลงเราก็ควรตั้งใจฟังมากขึ้น เพื่อจำแนกเสียงของทำนองเพลงออกมาจากเสียงอื่นๆ เพื่อให้ได้ยินทำนองเพลงที่ชัดเจนมากขึ้น

2. จังหวะ (Rhythm) หมายถึง การเคลื่อนไหวที่ดำเนินไปในกาลเวลา คำว่าจังหวะในทางดนตรีมักหมายถึงจังหวะสามัญ (Beat) เป็นหลัก แต่จะมีนักเรียนส่วนหนึ่งมักคิดว่า คำว่าจังหวะ หมายถึงจังหวะกลอง ดังนั้น เราจะมาแยกแยะคำว่าจังหวะสามัญ และจังหวะกลอง ดังนี้

• จังหวะสามัญ (Beat) หมายถึงจังหวะที่ดำเนินไปในกาลเวลา ช้า เร็ว ตามแต่เพลงจะถูกกำหนดมา ซึ่งจังหวะสามัญนี้ "เราไม่ได้ยิน แต่เรารู้สึกได้" เช่น เพลงบางเพลงบรรเลงโดยเปียโนหลังเดียว เราก็สามารถรู้สึกได้ถึงความช้า-เร็วของจังหวะ , นักร้องผู้มีความสามารถ สามารถร้องเพลงเดี่ยวได้ โดยไม่ต้องปรบมือให้จังหวะ หรือมีดนตรีประกอบ , เราฟังเพลงเพลินๆ ก็สามารถเคาะจังหวะตามเพลงนั้นๆได้ โดยไม่ยาก ฯลฯ ซึ่งจังหวะสามัญมีส่วนประกอบที่สำคัญ เราเรียกว่า ความเร็ว (Tempo) ซึ่งจะมีอุปกรณ์การกำหนดความเร็วของเพลง ที่เราเรียกว่า เมโตรนอม (Metronome) ซึ่งมีหลักคิดว่า 1 นาทีต้องเคาะจังหวะเท่าๆกันกี่ครั้ง เช่น 60 เคาะ (ครั้ง) ต่อนาที , 120เคาะ (ครั้ง) ต่อนาที เป็นต้น โดยปกติเมโตรนอมจะมีจังหวะเคาะตั้งแต่ 40-208 BPM (Beat Per Minute)

• จังหวะกลอง (Drum Pattern) จังหวะกลองจะมีชื่อเรียกต่างๆกัน เช่นจังหวะร็อค โซล เร็กเก้ รุมบ้า ช่าช่าช่า โบเรโล บีกิน ฯลฯ เราก็จะพบว่า มันคือรูปแบบการตีกลองที่ต้องตีออกมาให้ตรงกับชื่อจังหวะนั้น ซึ่งกลองก็เป็นเครื่องดนตรีหนึ่งที่ต้องคำนึงถึงจังหวะสามัญมากที่สุด เพราะในวงดนตรีที่มีกลองอยู่ในวง เรามักจะฟังกลองเป็นหลักในขณะเล่นดนตรี

ดังนั้น ต่อไปนี้ถ้าพูดถึง "จังหวะ" ในทางดนตรี ควรหมายถึงจังหวะสามัญ เป็นหลัก ถ้าต้องการพูดถึงจังหวะกลอง ก็ต้องบอกไปเลยว่า "จังหวะกลอง"


3. เสียงประสาน (Harmony) หมายถึง กลุ่มเสียงที่รองรับทำนองเพลงนั้นไว้ เพื่อกำหนดอารมณ์ความรู้สึกของผู้ฟังตามเจตนาของผู้ประพันธ์ หรืออาจกล่าวได้ว่า เสียงประสาน คือสมองของเพลง เป็นส่วนประกอบที่ต้องใช้ความรู้มากที่สุด เสียงที่เกิดขึ้นมักอยู่ในรูปของขั้นคู่ (Interval) และคอร์ด (Chord)

4. สีเสียง (Tone Colour) หมายถึง เสียงของเครื่องดนตรีต่างๆ ถ้าเรากำหนดว่าเสียงของเครื่องดนตรี 1 อย่าง คือ สี 1 สี เราจะได้สีต่างๆมากมาย เช่น เสียงของกีตาร์คลาสสิค (สายไนลอน) กีตาร์โฟล์ค (สายเหล็ก) เสียงของ ทรัมเป็ต ไวโอลิน เชลโล แซ็กโซโฟน เป็นต้น เสียงต่างๆเหล่านี้ ย่อมมีสีที่แตกต่างกัน มีความเหมาะสมในการบรรเลง ไม่เหมือนกัน เมื่อใช้เครื่องดนตรีใด ก็จะได้อารมณ์ความรู้สึกที่แตกต่างกัน เช่น ทรัมเป็ต ให้ความรู้สึกเข้มแข็ง ทรนง องอาจ ,ไวโอลิน ให้ความรู้สึกอ่อนหวาน เกรี้ยวกราด เป็นต้น    อีกทั้งถ้าเรานำเสียงหลายๆเสียงมาผสมรวมกันอีก ก็ย่อมได้สีต่างๆอีกมากมาย เช่น เสียงของวงออร์เคสตรา กับเสียงวงร็อค ก็แตกต่างกันไปอย่างนี้ เป็นต้น

5. คำร้อง (Lyric) หมายถึง คำร้อง หรือเนื้อร้องของเพลง ซึ่งจะถูกวางอยู่บนทำนองของเพลงนั้นๆ เพลงในยุคปัจจุบัน โดยธรรมชาติ เราจะได้ยินคำร้อง และทำนองเพลงในคราวเดียวกัน ซึ่งเราควรแบ่งแยกว่าทำนองเพลงก็เป็นส่วนประกอบอย่างหนึ่งของดนตรี คำร้องก็เป็นส่วนประกอบอีกอย่างหนึ่ง ไม่ควรถือเป็นส่วนเดียวกันเพราะ ทำนองเพลงบางเพลงมีเนื้อร้องมากกว่า 1 เนื้อร้อง หรืออย่างคำโบราณว่า "ร้อยเนื้อ หนึ่งทำนอง"

                  เกี่ยวกับเรื่องคำร้องนี้ บางตำราก็แทบจะแยกเรื่องคำร้องนี้ไปอยู่อีกเรื่องหนึ่ง คืออยู่ในเรื่องของวรรณกรรมกันเลยทีเดียว เป็นกาพย์ กลอน ฯลฯ ซึ่งจะไปศึกษาในเรื่องการใช้ภาษามากกว่าเรื่องของทฤษฎีดนตรี หรือเสียงดนตรี เพียงแต่ต้องคำนึงถึงว่าเมื่อนำคำร้องมาวางลงบนทำนองแล้ว ความหมายทางภาษาต้องไม่ให้ผิดเพี้ยนไป ต้องให้ได้ความหมายเดิมของเนื้อร้อง

สรุปว่าองค์ประกอบดนตรีนั้น มีองค์ประกอบสำคัญ 5 อย่างดังกล่าวมาทั้งหมดแล้ว

จบ